تاریخجه دانشکده

 

• معرفی

  دانشکده مهندسی مواد و متالورژی دانشگاه علم و صنعت ایران با دارا بودن دو قطب علمی ، یکی با عنوان مواد پیشرفته سرامیکی و فلزی و دیگری قطب علمی فرآوری مواد فلزی با کارایی بالا و با ارائه حدود 230 مقاله چاپ شده در مجلات ISI در 3 سال گذشته، یکی از فعال ترین دانشکده های مهندسی مواد در سطح کشور می باشد که با پشتوانه آموزشی قوی اعضای هیأت علمی مجرب و با تکیه بر امکانات آموزشی و پژوهشی و دارا بودن بیش از 24 آزمایشگاه تحقیقاتی مدرن، فضای مناسبی را جهت ارتقای فعالیت های پژوهشی با هدف تربیت متخصصان خبره در زمینه های مهندسی مواد و متالورژی فراهم نموده است. علاوه بر این با فعالیت دفتر ارتباط با صنعت در این دانشکده، زمینه همکاری گسترده با صنایع مختلف کشور از قبیل صنایع فولاد، آلومینیم، مس، هوا فضا، خودروسازی، صنایع معدنی، نسوز و سرامیک و صنایع دفاعی در جهت رفع نیازهای تحقیقاتی و پژوهشی آنان فراهم گردیده است.

  دانشکده مهندسی مواد و متالورژی دانشگاه علم و صنعت ایران، بنیان گذار آموزش مهندسی متالورژی و سرامیک در ایران است. این دانشکده تحت عنوان گروه ریخته گری و ذوب فلزات در هنرسرای عالی فنی در سال 1336 تأسیس گردید. در سال 1357 با تبدیل دانشکده علم و صنعت به دانشگاه، بخش متالورژی نیز به دانشکده مهندسی متالورژی تغییر یافت. این دانشکده برای اولین بار در ایران در سال 1362 در گرایش مهندسی سرامیک شروع به پذیرش دانشجو نمود. در سال 1363 دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته شناسایی و انتخاب مواد فلزی، در سال 1366 اوره کارشناسی ارشد سرامیک و همچنین در سال 1370 دوره دکترای مواد، برای اولین بار در ایران در این دانشکده تأسیس گردید.

  این دانشکده با در اختیار داشتن 34 نفر عضو هیأت علمی با ترکیب 11 استاد، 11 دانشیار، 9 استادیار و 3 مربی یکی از بزرگترین کادرهای آموزشی و تحقیقاتی مهندسی مواد و متالورژی در کشور را داشته و توانسته است با استفاده از کادری مجرب،‌ تحقیقات متنوعی را در زمینه متالورژی و سرامیک به انجام رساند.

  این دانشکده بطور متوسط در هر سال دارای حدود 440 دانشجو در مقطع کارشناسی در سه گرایش متالورژی صنعتی، متالورژی استخراجی و سرامیک است. در مقطع کارشناسی ارشد حدود 338 دانشجو در پنج گرایش سرامیک، شناسائی و انتخاب مواد فلزی، متالورژی استخراجی، بیومواد و ریخته گری و در مقطع دکتری حدود 80 دانشجو مشغول به تحصیل در رشته مهندسی مواد هستند و تاکنون از این دانشکده حدود 3157 نفر در مقطع کارشناسی ، 595 نفر در مقطع کارشناسی ارشد و 53 نفر در مقطع دکتری فارغ التحصیل شده اند.

ریشه های تاریخی آموزش فنی در گرایش های مهندسی مواد و متالورژی

  آموزش صنایع مواد و متالورژی ایران، در رشته هایی معدود نظیر ریخته گری (عموماً مفرغ ریزی)، آهنگری، سفال سازی، کاشی سازی، آجرسازی، شیشه سازی به صورت سنتی و با نظام استاد - شاگردی قرن ها ادامه داشت. تاریخ آموزش فنی و حرفه ای ما، هیچ نشانه ای از آموزشکده یا آموزشگاه ، مدرسه و حتی مکتبی که در آن حرفه ای را بیاموزند، در حافظه خود ندارند. در دوران اخیر حتی از استادکارانی که به روسیه و انگلستان مأمور شدند، گزارشی وجود ندارد که آنان جز با نظام استاد – شاگردی به روش دیگری یافته های خود را به دیگران منتقل کرده باشند و به هر حال همین گروه های کوچک، اولین حرکت به سمت آموزش نوین محسوب می شوند. اعزام استادکاران و محصلان به خارج از کشور از سال 1226 (زمان عباس میرزا) با اعزام دو نفر به انگلستان آغاز شد که یکی از آنها نقاش بود و در همانجا فوت کرد و دیگری طبیب شد و به کشور بازگشت و سوال اصلی که اگر به پزشک نیازمند بودیم آیا به همان نسبت به نقاش نیازمند بودیم ؟ بدون جواب ماند.

  در میان استادکارانی که برای آموزش به روسیه اعزام شدند (1226) شخصی بنام استاد صادق کربلایی بود که در رسیه فن چدن ریزی و ریخته گری آموخت و خود بعنوان استادکار در راه اندازی بخش ریخته گری اولین واحد صنعتی وابسته به ارتش (قورخانه 1259) نقش مؤثری بازی کرد و همزمان به شاگردان خود به روش استاد – شاگردی، ریخته گری آموخت. شاگردان استاد صادق کربلایی، جملگی به صورت پیش کسوتان ریخته گری سنتی ایران درآمدند که با استفاده از کوره های زمینی و اخیراً شعله ای هنوز هم فرزندان و شاگردان آنها به کار خود ادامه می دهند و حدود 20 درصد از تولید قطعات ریختگی (آلومینیوم، مس، چدن) کشور را در بیش از 1400 واحد حرفه ای برعهده دارند. قبل از استاد صادق در سال های 1230، 1235 و 1260 نیز نفراتی برای آموزش آهنگری، معدن و بلورسازی (جمعاً 3 نفر) به انگلستان، روسیه و فرانسه اعزام شده بودند که از نقش آنها در آموزش مواد و معدن اطلاعی در دست نیست. از مجموع آمارهای منتشر شده تا سال 1280 شمسی، برای ریخته گری و چدن ریزی 7 نفر، برای چینی سازی و بلورسازی 4 نفر و برای معدن 4 نفر به خارج از کشور اعزام شده بودند که علاوه بر کار در صنایع نظامی و صنایع وابسته به دولت عنوان استادکاران، نقشی نیز در آموزش سنتی، استاد – شاگردی داشته اند، بدون هیج اثری مکتوب و باقی مانده از تجارب آنان.

  هنرستان صنعتی و هنر سرای عالی در سال 1308 تحت نظارت و برنامه ریزی آلمان تشکیل گردید که به دلیل تمایل بنیان گزاران آن و همچنین داوطلبان، از همان ابتدا از دوره آموزش حرفه ای به صورت پیوسته تا دوره لیسانس ادامه می یافت. این مرکز به صورت دیپلم فنی فارغ التحصیلانی داشت که رشته آنها را می توان فلزکاری نامید و هم در سطح مهندسی فارغ التحصیلانی داشت که در رشته مکانیک یا شیمی فارغ التحصیل می شدند و به مقدار کم از متالورژی یا مواد، اطلاع حاصل می کردند. این مرکز چند بار مشمول تغییر برنامه شد و بالاخره در سال 1336 رسماً بخش آموزش عالی آن تحت نام مستقل هنرسرای عالی فنی (TIT - Tehran Institute of Technology) از بخش هنرستان صنعتی جدا گردید و با تغییر برنامه کامل بعد از یک وقفه 10 ساله مجدداً تأسیس گردید. اگر از ایجاد رشته معدن در دانشگاه تهران (1313) که عملاً روش استخراج بود و ارتباط کمی با مهندسی مواد و متالورژی داشت، صرفنظر شود، قطعی ترین مقطع آموزش مهندسی رشته های وابسته به مواد و متالورژی به سال (1336) مربوط می شود.

  دانشجویان با درجه فوق لیسانس نیز از این هنرسرا فارغ التحصیل می شدند با این تعهد که در یکی از مراکز آموزش فنی و حرفه ای به مدت 5 سال خدمت نمایند. آموزش در این مرکز شامل دو بخش نظری و کارگاهی (آزمایشگاهی) بود که معمولاً به صورت تقریبی 50-50 از نظر زمان تقسیم شده بود.

  هنرسرای عالی فنی پس از 5 سال فعالیت، عملاً از سال 1341، دانشجوی جدید نپذیرفت و در همان سال به جای آن دانشسرای عالی صنعتی تأسیس گردید که این مرکز نیز به سرعت در سال 1344 با تغییر برنامه، مجدداً نام هنر سرای عالی به خود گرفت. در طی 5 دوره اول، 27 نفر در رشته ریخته گری و ذوب فلزات فارغ التحصیل شدند که بیشترین تعداد آنها مربوط به آخرین دوره (1344) و 12 نفر بودند.

  فارغ التحصیلان این مرکز مظهر خدمات مؤثری در آموزش و صنعت متالورژی کشور شده اند که قابل انکار نیست. بنابر دلایلی نه چندان مشخص و احتمالاً به دلیل آرای سلیقه ای و یا سیاسی، هنرسرای عالی فنی در سال 1341 منحل و دانشسرای عالی صنعتی، با همان برنامه و با درجه لیسانس تأسیس گردید، که اولین گروه آن همزمان با آخرین گروه هنرسرای عالی فنی به تعداد 5 نفر در سال 1344 فارغ التحصیل شدند. دانشسرای عالی صنعتی که بعدها به هنرسرای عالی ، دانشکده علم و صنعت (1350) و دانشگاه علم و صنعت (1357) تغییر نام داد، با تغییرات برنامه ای از سال 1344 به پذیرش 20 دانشجو و از سال 1347 به بعد به پذیرش 55 تا 60 نفر در سال پرداخت.

  در سال 1348، دوره آموزشی سالانه این مرکز به آموزش ترمی – واحدی تبدیل گردید. در رشته متالورژی شرط فارغ التحصیلی 148 واحد عمومی، علوم پایه، اختصاصی و تخصصی بود که تعداد واحدهای کارگاهی و آزمایشگاهی آن حدود 32 واحد بود (با احتساب میانگین حدود 2 تا 3 ساعت برای هر واحد صنفی).

  با انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه ها و بازگشایی مجدد آنها در سال 1362، برنامه ریزی و برنامه های آموزشی دانشگاه ها به صورت متمرکز در آمد که تاکنون نیز ادامه دارد. رشته مهندسی مواد و متالورژی نیز به 5 گرایش ریخته گری، شکل دادن فلزات، تولید غیرآهنی، تولید آهنی و سرامیک طبقه بندی شد که مستقیماً از طریق آزمون سراسری پذیرش می شدند. در این سال پذیرش دانشجو در سه گرایش ریخته گری، سرامیک و تولید غیرآهنی در دانشکده متالورژی به عمل آمد.

  تا سال 1358 ، 5 دانشگاه مستقیماً به آموزش مهندسی مواد و متالورژی می پرداختند، هر چند دانشگاه صنعتی اصفهان که از سال 1356 فعال شده بود، در آغاز راه بود و فارغ التحصیلی نداشت. با انقلاب فرهنگی (ادریبهشت 1359) و با توجه به برنامه های شورای انقلاب، در خرداد ماه 1359 تعداد کمی فارغ التحصیل شدند و دانشگاه ها برای مدت 3 سال تعطیل شدند که قبلاً به آن اشاره شد. در یک عبارت کلی، می توان مجموع فارغ التحصیلان پذیرفته شده در سال های قبل از 1358 را با اندکی تسامح، به حدود 1500 نفر محدود کرد. در تحلیل آماری سال 1362، مجموع فارغ التحصیلان رشته های متالورژی تا آن زمان 732 نفر سنجیده شده بود و بقیه تا سال های 1368 فارغ التحصیل شدند (برگرفته از "الگوی نظام آموزشی مهندسی مواد").